بارش شهابی جوزایی یکی از تماشایی ترین بارش های شهابی سال است. گرچه این بارش در شبهای سرد اواخر پاییز رخ می دهد، جلوه زیبایش هر سال بسیاری را به تماشای آن می کشاند. دوره بارش شهابی از 16 تا 25 آذر است و شب اوجش 22 آذر و گاهی یک شب پیش از آن است. با وجود بارش هایی مانند برساوشی و بارش اسدی (که در دو سال گذشته فعال تر نیز شده است.) و با توجه به سرمای نیمه شب 23 آذر (به خصوص برای افرادی که از آلودگی هوا و آلودگی نوری به بیابان پناه برده باشند!) شاید به نظر برسد که رصد این بارش چندان لطفی ندارد.
بارش جوزایی ویژگی های خاص و بسیار زیبایی دارد. بیشتر شهاب های این بارش سفید اند و سرعت متوسطی حدود 35 کیلومتر در ثانیه دارد. سرعت نسبتاً کم آن ها زیبایی خاصی به این بارش می بخشد و راحت تر می توان شهاب ها را ثبت کرد. برای نمونه شهاب های بارش اسدی در برخورد با جو زمین سرعتی معادل 71 کیلومتر در ثانیه دارند که درست مثل تیری که از کمان در رفته باشد، لحظه ای می درخشند. سرعت ساعتی سمت الرأسی (یعنی تعداد احتمالی شهاب های قابل رصد در یک در یک بارش شهابی در یک ساعت در هنگامی که نقطه کانون در بالاترین جای آسمان باشد) یا ZHR این بارش برابر 90است. البته بارش جوزایی در سالهای گذشته به ZHR 120 تا 130 شهاب در ساعت هم رسیده است و سال گذشته ZHR آن 150 تعیین شد؛ البته بیشترشان شهاب های کم نور بودند. برای آن که بدانید در هر ساعت چند شهاب می توانید ببینید، از این رابطه استفاده کنید:
r (6/5 – m)ZHR/ =تعداد شهاب ها
m حداکثر قدر قابل مشاهده با چشم غیر مسلح در آسمان شماست و r (شاخص جمعیتی) برای بارش جوزایی، 6/2 است. شاخص جمعیتی، نسبت تعداد شهاب های قدر m به قدر m+1 است که نشان از این دارد که چه نسبت شهاب های پر نور وجود دارد.
یکی از دلایل جذابیت این بارش، محل کانون بارش (یا نقطه نور باران) است. کانون بارش نقطه ای از آسمان است که به نظر می رسد همه شهاب ها از آن محل می آیند؛ اگر مسیر شهاب ها را برعکس امتداد دهیم، میتوانیم نقطه کانون را بدست آوریم (نجوم، ویژه نامه کسوف، ص 62). کانون بارش جوزایی در حدود◦2 شمال شرقی ستاره پر نور آلفا- جوزا (کاستور) قرار دارد. این نقطه با بعد حدود 5/7 ساعت و میل ◦33 در شب اوج بارش دور ترین نقطه آسمان (از نظر ناظر زمینی) نسبت به خورشید است. یعنی کانون بارش، نسبت به ناظر زمینی تقریباً در مقابل خورشید قرار دارد. به همین دلیل در تمام طول شب، کانون بارش بالای افق است و حدود ساعت 2 نیمه شب برای ناظرانی که در عرض های جغرافیایی میانی نیمکره شمالی قرار دارند، تقریباً در سرسو (بالاترین نقطه آسمان) قرار گرفته است. در این مورد مانند برخی از بارش ها (مثل بارش اسدی که در اوایل شب در زیر افق قرار دارد) شهاب های زیادی را از دست نمی دهیم. البته فراموش نکنید بیشتر شهاب ها در 40 تا ◦50 دور تر از کانون می درخشند و در خود کانون شهابی دیده نمی شود. هرچه به سمت کانون نزدیک تر شوید رد شهاب ها کوچک تر می شود تا این که در کانون نقطه ای را می گیرد.
همچنین اوج بارش حدود یک شبانه روز طول می کشد، به همین دلیل در هر طول جغرافیایی می توان بخشی از اوج بارش را رصد کرد و هیچ کسی از آن بی نصیب نمی ماند! در حالی که در بارش های شهابی جوان اوج بارش فقط یکی دو ساعت رخ می دهد و بخشی از زمین که رو به توده است شهاب باران اصلی را می بیند.
دلیل دیگر اهمیت بارش جوزایی، این است که با رصد دقیق اش می توان اطلاعات درباره جرم پدید آورنده این بارش به دست آورد. بیشتر بارش های شهابی هنگامی رخ می دهند که زمین در گردش خود به دور خورشید، مدار دنباله دنباله داری را قطع کند. برخورد جو زمین با ذرات به جا مانده از دنباله دار که در حال حرکت اند، طی یک یا چند شب شهاب بارانی را به وجود می آورد. اما پدید آورنده بارش جوزایی سیارکTB1983 است ک سیمون گرین و جان دیویس آن را با استفاده از داده های ماهواره فروسرخی IRAS در سال 1362/1983 کشف کردند. نام دیگر این سیارک فایتون 3200 است.
تا جایی که تلسکوپ ها قادر اند نشان دهند، این جرم، فوران ها گازی و فعالی مانند دنباله دار ها ندارند. پس از آن که هزاران بار به دور خورشید گشتند، گاز و غبار و لایه های یخ سطح خارجی شان را از دست می دهند و آنچه از آن ها باقی می ماند هسته ای با سطح ضخیم و سخت است. به طوری که یخ های داخلی آن ذوب نمی شوند و دنباله به وجود نمی آید. به نظر می رسد فایتون نیز دنباله داری مرده باشد. چگالی ذرات سازنده شهاب های جوزایی به طور متوسط 2 گرم بر سانتی متر مکعب است که این، بیشتر از ذرات بارش های دیگر است. اختر شناسان تلاش می کنند خواص فیزیکی و مدار غیر عادی این سیارک را بیابند. حضیض مدار فایتون بسیار به خورشید نزدیک است و فقط حدود 14/0 واحد نجومی (بیست و یک میلیون کیلومتر) از خورشید فاصله دارد. اگر رصد های آماتوری دقیق انجام شوند، اختر شناسان می توانند تصوری از ساختار ذرات به وجود آورنده این بارش بدست آورند.
برای بارش شهابی جوزایی امسال، شرایط خوبی مهیاست. در شب سه شنبه 23 آذر، ماه شب ششم یکی دو ساعت پیش از نیمه شب به پشت افق می رود و اگر هوا صاف باشد و دور از نور شهر باشید، آسمان شفاف زمستان بر فراز سرتان می درخشد و گهگاه آذرگوی های درخشان اسدی گرمتان می کند. فراموش نکنید برای این بارش مهم ترین ابزاری که نیاز دارید، لباس گرم است.
منبع + و +